ترکان آس و معنای کلمه آذربایجان – دکتر توحید ملک زاده

کلمه «آسAS»  يا «آز AZ» که در اسامي خاصي مانند «سيواس»، « سلماس» «آستارا / آس + تارا»، «آذربايجان / آذ+ آر + باي + جان»، «آسپاراخان»، «ميناس» و غيره نيز ديده مي شود نام يکي از اقوام باستاني و مشهور ترک مي باشد که در طي تاريخ بسيار درخشيده اند.

کلمه «آس» مشتق از کلمه آشينا / آسينا  Aşina  مي باشد. آشينا يا آسينا گرگ باستاني ترکان مي باشد که در بسياري از داستانها و اساطير ترکان باستان نقش مادر، راهنما و هدايت گر دارد. بر طبق اين اعتقاد گرگ خاکستري يا (بوز قورد) قبل از دامداري ترکان مقدس، شمرده مي شده و همين اعتقاد امروزه به اشکال مختلف در ميان ترکان معاصر از جمله آذربايجانيان ديده مي شود مانند (قورد الي) «دست گرگ» که براي شفاي بيماران به کار مي رود و خواب ديدن گرگ که نشانه سرور و خوشبختي است و غيره  .

در کتيبه هاي باستاني ترکان- کتيبه هاي اورخون و کول تيگين – مربوط به قرن (Vll) ميلادي به کرات از آسها نام برده شده است. در کتيبه کول تيگن در خط ۲۴-۲۳ داريم :

 ترکي باستان :  Cöldi Az ari byltum. Özom Az Jirim,any bil.

 (ترکي ۱۳۰۰ سال پيش) : چؤلده آز اري بولتوم.  اوزوم آز ييريم. آني بيل.

ترکي معاصر: آز چولرينده،آز «ار»، «کيشي» تاپديم، بيل منيم يئريم آزدير.

فارسي : در سرزمين آس،مرد آز را پيدا کردم، بدان که من از سرزمين آز/آس هستيم.

همچنان که مشاهده گرديد، «آس / آز» اولي مفهوم مکاني و «آس / آز» دومي به معني «انسان يا قبيله» مي باشد. با نظري به مندرجات سنگ مزار کول تيگين معلوم مي شود که مردمان قبايل «آز/آس» اسبان خود را نيز به اين نام مي خواندند. کلمه آذر به نوشته قربان مراغه لي در کتاب ديوان لغات الترک محمود کاشغري «پدر گرامر نوين ترکي» تحرير در قرن چهارم هجري – به معني خوش نيت، شاد، خوش طالع مي باشد که در زمان هاي باستان به «الهه شادماني» و «الهه محبت» نيز اطلاق مي شود.

پروفسور میرعلی سییدوف معتقد است آذربایجان از ترکیب کلمات « آس+ ار+بای+ جان/قان» تشکیل شده و ارتباط این کلمه با آس‌ها محرز می باشد.

۳۰ فروردین ۱۴۰۰