گاماج جبهه آزادی ملی آذربایجان جنوبی
تبریز در سال هزار و پانصد میلادی با دویست و پنجاه هزار نفر پنجمین شهر پرجمعیت جهان بود، بالاتر از پاریس و استانبول!
اوج شکوه و عظمت تبریز را در عصر صفویان شاهد هستیم. شاردن جمعیت تبریز را پانصد و پنجاه هزار ذکر و آن را پررونق ترین شهر ایران از نظر تجاری می‌خواند. در برزخ میان دو سلسله صفویه و قاجاریه، در فاصله نزدیک به یک قرن، جمعیت نیم میلیون نفری تبریز، به پنجاه هزار نفر یا به قولی سی هزار نفر کاهش می‌یابد.
اما در سایه‌ی نوسازی و اقدامات عمرانی شاهزادگان قاجار بالاخص عباس‌میرزا، تبریز تا حدی شکوه گذشته خود را بازمی‌یابد، هرچند توسعه و آبادانی آن هنوز هم زیر سایه‌ی سنگین جنگ، زلزله و بیماری قرار داشت.
جیمز موریه با مقایسه تبریز قاجاریه با تبریز صفویه مورد اشاره شاردن نتیجه می‌گیرد، این شهر یک‌دهم شکوه و جمعیت گذشته خود را هم ندارد و وسعت آن از پانزده به سه مایل کاهش یافته. تا شروع انقلاب مشروطه، تبریز تبدیل به پرجمعیت ترین و ثروتمندترین شهر ایران می‌شود.
اکنون در سال ۲۰۲۰ پنج قرن بعد از هزار و پانصد میلادی رتبه تبریز از پنجمین شهر پرجمعیت جهان به پنجمین شهر ایران تنزل یافته؛ یعنی یک سقوط آزاد و کامل. آخرین نشانه‌های شکوه و عظمت جهانی تبریز مربوط به دوران انقلاب مشروطه است.
تبریز دیگر شهری نیست که در جغرافیای جهانی مطرح باشد و وصف شکوه و عظمت آن از ونیز، پاریس ، بغداد، لندن و استانبول و… سردربیاورد و بازرگانان غربی و شرقی برای داد و ستد با بازار پررونق این شهر، سر و دست بشکنند. در سال ۱۴۰۰ تبریز نه فقط در سطح جهانی که حتی در سطح منطقه‌ای و ملی هم حرفی برای گفتن ندارد و به حاشیه رانده شده و بیش از نیمی از جمعیت این شهر در بافت فرسوده و حاشیه زندگی می‌کنند.
راز ماندگاری و بازیابی مجدد تبریز در طول تاریخ معاصر از سه عامل رونق بازرگانی، مرکزیت نظامی و سیاسی نشات می‌گرفت. البته نقش موقعیت جغرافیایی ویژه این شهر از لحاظ ارتباط ایران با روسیه، عثمانی و اروپا و استقرار آن در مسیر شاهراه بازرگانی شرق و غرب را هم نباید، در رشد و توسعه اجتماعی تبریز دست کم گرفت.
